تحریک بیش از حد حواس پنجگانه نوزاد (۰ تا ۳ ماه)

مقدمه

نوزاد تازه‌متولدشده در جهانی پر از نور، صدا، بو، لمس و تصاویر قرار می‌گیرد؛ دنیایی که با رحم مادر کاملاً متفاوت است. سیستم عصبی او هنوز در حال رشد است و توانایی فیلتر کردن حجم زیاد محرک‌ها را ندارد. به همین دلیل، تحریک بیش از حد حواس پنج‌گانه (Overstimulation) یکی از عوامل شایع بی‌قراری، گریه و بی‌خوابی در نوزادان ۰ تا ۳ ماه محسوب می‌شود.

حواس پنج‌گانه نوزاد در سه ماه اول

در ماه‌های ابتدایی زندگی، هر حس به تدریج رشد می‌کند:

• حس بینایی:

  در هفته‌های اول، نوزاد فقط اشیای نزدیک (۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر) را می‌بیند و رنگ‌های ملایم را ترجیح می‌دهد. نور شدید یا اسباب‌بازی‌های درخشان می‌تواند چشم او را خسته کند.

• حس شنوایی:

  نوزاد صداهای بلند و ناگهانی را درک می‌کند اما نمی‌تواند بین صداها تمایز زیادی قائل شود. سر و صدای زیاد باعث وحشت یا گریه می‌شود.

• حس بویایی:

  از همان بدو تولد فعال است؛ نوزاد بوی مادر را می‌شناسد. اما عطرهای تند یا مواد شوینده قوی می‌توانند آزاردهنده باشند.

• حس لامسه:

  تماس ملایم باعث آرامش می‌شود، ولی بغل‌کردن‌های مکرر یا لباس‌های زبر می‌تواند او را تحریک کند.

• حس چشایی:

  در این دوره بیشتر از طریق تغذیه با شیر فعال است. مزه‌های جدید یا دمای نامناسب شیر ممکن است باعث واکنش شود.

تحریک بیش از حد یعنی چه؟

زمانی رخ می‌دهد که نوزاد در مدت کوتاه در معرض محرک‌های زیاد (نور، صدا، لمس، حرکت یا افراد مختلف) قرار بگیرد. مغز او نمی‌تواند همه اطلاعات را پردازش کند و در نتیجه وارد حالت "دفاعی" می‌شود.

نشانه‌های تحریک بیش از حد در نوزاد

1. نگاه خود را از شما یا اسباب‌بازی برمی‌گرداند
2.  حرکات ناگهانی دست و پا (رفلکس مورو)
3. صورت قرمز یا رنگ‌پریده
4. خمیازه‌های مکرر یا عطسه‌های پیاپی
5. گریه‌ی شدید و غیرقابل آرام شدن
6. بی‌خوابی یا بدخوابی
7. بی‌میلی به شیر خوردن

موقعیت‌های رایج ایجاد تحریک بیش از حد

مهمانی‌ها و دید و بازدیدهای طولانی

قرار گرفتن در محیط‌های شلوغ یا پرنور (مرکز خرید، رستوران)

بازی‌های زیاد در مدت کوتاه

روشن بودن تلویزیون یا موزیک با صدای زیاد

جابه‌جایی مکرر بین آغوش افراد مختلف

استفاده از اسباب‌بازی‌های پرصدا یا نورانی

راهکارهای آرام‌سازی و پیشگیری

• کاهش محرک‌ها

چراغ‌ها را کم‌نور کنید.
صداها را پایین بیاورید یا خاموش کنید.
نوزاد را در اتاقی آرام و نیمه‌تاریک بگذارید.

• تماس پوست به پوست

قرار دادن نوزاد روی سینه‌ی مادر یا پدر باعث تنظیم تنفس و ضربان قلب و بازگشت آرامش می‌شود.

• قنداق ملایم

قنداق کمک می‌کند حس ایمنی رحم دوباره ایجاد شود و حرکات ناگهانی بدن نوزاد کاهش یابد.

• ایجاد ریتم آرام

حرکت ملایم (تاب آرام، قدم زدن یکنواخت، یا بغل ایستاده) حس تکرار و ثبات را منتقل می‌کند.

• استفاده از صدای سفید

صداهای ملایم مداوم (مثل صدای باد، سشوار یا اپلیکیشن‌های مخصوص) به نوزاد کمک می‌کند تا از محرک‌های ناگهانی جدا شود.

• زمان استراحت بین بازی‌ها

نوزاد بعد از چند دقیقه تعامل (نگاه، حرف زدن یا بازی) به سکوت نیاز دارد.

> قاعده ساده: هر دقیقه بازی = چند دقیقه آرامش.

• شناسایی علائم اولیه

اگر نوزاد شروع به برگرداندن سر یا مالیدن چشم‌ها کرد، یعنی زمان استراحت رسیده است.

توصیه به والدین

با عشق ولی بدون زیاده‌روی بازی کنید. در این سن، نوزاد به تحریک ملایم و قابل پیش‌بینی نیاز دارد.

محیط ساده بهتر است: اتاق نوزاد را با رنگ‌های ملایم، نور طبیعی و صداهای آرام طراحی کنید.

به ریتم روزانه توجه کنید: نوزادان با تکرار و نظم (خواب، تغذیه، آرامش) احساس امنیت بیشتری دارند.

اگر علائم تحریک بیش از حد به طور مکرر دیده می‌شود، یا نوزاد به سختی آرام می‌شود، با پزشک یا روانشناس رشد کودک مشورت کنید.